Một thế kỷ thơ trào phúng Việt Nam

trước hết, “kính lão đắc thọ”, xin được mở đầu bằng nhà thơ nguyễn khuyến (1835-1909), quê ở nam Định. Ông xứng đáng là bậc “tiên chỉ” trên vuông chiếu của nền văn học trào phúng thế kỷ xx. tiếng cười của ông thâm trầm và kín đáo. tưởng là cười cợt, bông lơn nhưng ẩn sau từng dòng chữ là những giọt nước mắt đau đời. khi đất nước mất vào tay giặc pháp, nhân cách lớn của nguyễn khuyến là không cộng tác với chúng, lấy cớ mắt lòa.

có lần, ông được mời vào trình diện công sứ hà nam, thực chất là để hắn kiểm tra thái độ chính trị. cũng khăn áo chỉnh tề bước vào dinh, thay vì chào hắn, ông hướng vào mấy cây cột vái mấy cái rồi nói: “lạy cụ lớn ạ!”. mọi người bật cười. Ông xin lỗi mắt lòa, không trông thấy gì rõ cả. viên công sứ giận tím người, nhưng làm sao he bắt bẻ được.

khi chứng kiến ​​hội tây ược tổ chức hằng năm trên ất nước ta thuở ấy – nhằm mừng ngày cach mạng phap (14.7.1789) Chèo/ cậy sức ” (hội tây).

những câu thơ trào lộng này khiến ai ọc cũng ngậm ngùi, cũng tủi nhục, cũng ớn đau khi nhìn lại một giai đoạn bi đát của lịch sửc sửc nh. phải thấm nỗi đau, nỗi nhục ấy, nguyễn khuyến mới có thể hạ những câu như từng đường gươm sắc bén.

nhà thơ tú xương (1870-1907) là người đời truyền tụng: “kìa ai chín suối xương không nát/ có lẽ nghìn thu tiếng vẫn còn”. lời tien đoán ấy không sai. tú xương nổi tiếng đến độ, người ta cho rằng đất nam Định có hai đặc sản: “Đọc thơ xương, ăn chuối ngự”.

you xương đã ể Lại một bản lĩnh thơ, một sự nghiệp văn học ể tạo nên cốt cach trào pHUNG và trữ tình – sau này, nhiều người cũt bắt ầu ầNg. có lẽ, ông là người có nhiều “môn đệ” nhất: you mỡ (hồ trọng hiếu), you quỳ (phan quỳ), you xơn (tout seul: chỉ có một mình – phan khôi), you ns you trọ da… rồi tú kếu (trần Đức uyển), tú lơ khơ (nguyễn nhật Ánh), tú hợi (lê minh quốc)…

tiếng cười của tú xương sâu cay, phản ánh rõ net những nhố nhăng của cái xã hội buổi giao thời pháp-việt. CHẳNG HạN, đây là cảnh lễ xướng danh của khoa thi năm 1897: “Lôi thôi sĩ tử vai đeo lọ/ ậm ọe quan trường miệng thét loa/ cờ kéo rợp trời quan sứ ến/ vá lê lê whatt ất ấ đất bắc nào ai đó/ ngoảnh cổ mà trông cảnh nước nhà”. nghe mà ứa nước mắt.

trong số các “môn đệ” của tú xương, người nối danh không hổ danh thầy là tú mỡ (1900-1976). tiếng cười độc đáo của ông là biết kế thừa cái hay của các sư phụ đi trước và từ ca dao, tục ngữ. Điều làm nên tên tuổi tú mỡ là ông đã cười rất ác vào cái ông nghị… gật mà trước và sau ông chưa có ai vượt qua nổi! Ông đã vẽ những bức chân dung bằng thơ với đường net tiêu biểu nhất, không lẫn lộn với ai khác.

chẳng hạn, đây là một đoạn trong cảnh khuếch trương của cácon ông nghị trước khi ra bầu cử, ta thấy có giọng châm biếm hài hước của tu xương: chẳng làm giàu cũng ỡỡ kiết/ họ quẳng tiền ra ể ểnh tranh/ nghe đu mỗi vé một ” ta khỏi phỗng sành” (bầu cử). “rồng xanh”: giấy bạc thời pháp thuộc.

không riqu, phong thổ của từng vùng ất ft hầu như không một quan tham nào ở hà nam thoát khỏi ngọn but phê phán sắc bén của ông.

sự kiện đáng kể nhất của kep trà là đã công khai tấn công bọn huýt lung tung/ tiên đ đ đt. hanged” (hỏi cụ tiên Điền).

phan Điện (1874-1945) là cây cười tiêu biểu của hà tĩnh. giống như đàn anh tú xương, dù ông văn hay chữ tốt, nhưng khoa thi nào cũng… rớt vì phạm trường quy! người đầu tiên cười vua bù nhìn bảo Đại có lẽ là phan Điện.

khi nhà vua ra bắc, đi ngang qua huyện ức thọ (hà tĩnh) cùng với nam phương hoàng hậu, quan lại ịa phương cho nam thanh nữ tÚ xếp hàng ầiầu ràn h. with nit trong làng rủ nhau đi xem “mặt rồng” ầm ĩ nên làm đổ một bức tường, đè chết mấy trẻ nhỏ.

trước sự kiện này, phan điện có bài thơ sâu Cay: “xiếc vùng ức thọ có vui không?/ cocco nhái hôm nay ược thấy rồng! / mề – đay xiết kể ơn hoàng thượng/ tường đổ thương thay lũ tiểu đồng/ Đố biết vì ai nên nỗi thế?/ vì quan sởâng kh tôt!” (did you see there?).

đi du lịch miền trung, ến xứ huế mộng mơ, chắc hẳn chung ta sẽ nhớ ến hai câu thơ viết vềt huế thhu nước nhà còn nô lệ: “ngự không trời!”.

Đó là thơ của cây bút trào phúng đất thần kinh: nguyễn khoa vy (1881-1968), hiệu thảo am. tương truyền, thuở nhỏ, có lần ông lẻn vào tịnh tâm hái trộm trái cây, gặp lúc vua thành thái và thị vệ đang ngồi chơi. biết đây là cậu học trò thuộc dòng khoa bảng nguyễn khoa nên nhà vua mới ra đề thử tài.

làm thơ xong, vua khen hay và thưởng cho vài chiếc kẹo, nguyễn khoa vy nhận ngay rồi quay lưng chạy. Lính lệ bắt lại ghep vào tội vô lễ với hoàng thượng, nguyễn khoa vy liền ọc bài thơ tại: “đang nghịch không ngời gặp va/ còng lưng mà chạy rớy rớy cu/ c ượ ượ ượ ượ ượ ượ bonjour”! (không đề).

tiếng pháp xen lẫn vào bài thơ tiếng việt thật tự nhiên- cũng là phong cách cười kín đáo, tế nhị của người huế vậy.

vượt qua đèo hải vân vào quảng nam, có lẽ ta nên dừng chân lại tâm tình với nhà thơ tú quỳ (1828-1926). thơ trào phúng của ông khá nhiều, tựu trung là đả kích cường hào ác bá và bài trừ mê tín dị đoan…

chẳng hạn ối với những tên việt gian, cộng tac với giặc phap tháì ông chưởi xéo qua bài thơ vịnh with bò khá ộC cạch/ cắm cổ lôi cày mặc kẻ lo”.

đi dần vào pHương nam, ta ắt gặp phan văn trị (1830-1910) Không chỉ là một nhà thơ Bút chiến số một của nam kỳ, ông còn là cây bút trào pHúnng cóc có sắc c c c c c c c c c c c c c c c Ông đả kích không khoan nhượng với cái xấu, sự lươn lẹo của bọn việt gian ngoi lên bằng with đường nịnh nọt giặc pháp.

hat bội là bài thơ tiêu biểu cho pHong cach của ông: “ứa ghẻi rẻi, ứa dairy voi/ bao nhiêu xiêm áo cũng trơ ​​mòi/ người trung mặt ỏ đôi tròng bạc/ ứ / trên đỉnh có nhà còn lợp lọng/ dưới chơn không ngựa lại giơ roi/ hèn chi chúng nói bội là bạc/ bôi mặt đánh nhau cú lại thoi”.

còn có cả học lạc (1842-1915) nữa, tên thật nguyễn văn học. dù học giỏi nhưng thi không ậu, lại gặp lúc phÁp thực hiện chế ộ ộ giáo dục pháp – việt nên ông không thiết gì ến việthâ tiến b. ngòi bút của ông tấn công không trực diện bọn hương chức tham nhũng qua các bài thơ vịnh with tôm, with trâu, with chó chết trôi…

và đy là một trong những bài thơ tiêu biểu của ông, dùt về ông làng hat bội nhưng ai cũng biết là học lạc am chỉ ai: “KhĂn ngang/ vào buồng gọi tổ tổ with, nịt thắt mang”.

hầu như xuyên suốt thế kỷ xx, ở vùng nào trên đất nước ta cũng có những cây cười tiêu biểu. SAU NăM 1945 CHO ếN NăM 1975 ở NGOài BắC NổI Lên NHữNG Cây Thơ TRào PHUNG NHư XÍCH đIểU, THợ RèN, NGUYễN đìnH, Sĩ Giang, Lã Vọng, Búa đanh, Huuysh, ạNh, ạ , ạnh, ạnh, but. tiếng cười của các cây Bút này vẫn nặng về xây dựng lối sống mới và chủ yếu là đánh kẻ thù xâm lược bằng những this phap sắc sảo, có ấn tượng.

xin giới thiệu một, hai cây bút tiêu biểu nhất, chẳng hạn, nhà thơ xích Điểu (1913-2003), người hà nội. ngòi bút của ông tập trung châm biếm kẻ thù và phê phán những biểu hiện tiêu cực trong xã hội.

bài thơ chống tiêu cực làng ta, bút bợ cá nhân to/ bút bic anh xài đỏ đỏ đen/ tô màu thành tích nỏ cần xem/ chỉ cần đối tượng anh tâng bốc/ luôn nhớ anh bằng khen tip”…