Tìm hiểu công thức truyền thống trong một số bài ca dao mới Nam bộ về hình ảnh Bác Hồ

ặc biệt là trong hai cuộc kháng chiến chống pháp và chống mỹ, hình ảnh bác trở nên thn thương hơn bao giờ hết ối với nam ồn mi vì thế, những sáng tác văn học của người bình dân, nơi chứa ựng những tâm tư tình cảm của qung nhân dân lao ớcề với vưc Trong Không Khí ấu tranh dầu sôi lửa bỏng, quần chung nhân dân lao ộng ứng tac bài ca dao mới có dấu ấn của thời hi ại và doc sự mộc mạc tự nhiên. tuy nhiên, những motip, những mẫu đề, những công thức truyền thống quen thuộc của ca dao xưa vẫn in dấu và làm nên chất dân gian trong

trong phạm vi bài viết nhỏ này, chung tôi không đi sâu vào nội dung của các bài ca dao dao mới nói về Bác – vì thật ra nội dung các bài ca ấy thật sự n chúng chinh phục đối tượng tiếp nhận bằng chính sự mộc mạc và hồn nhiên của mình. Ở đây, chúng ta thử đi tìm những dấu ấn tình cảm dân gian trong bài ca dao qua một số công thức truyền thống quen thuộc của.</ ca dao typ

1. mẫu đề “chiều chiều”

trong các hình thái biểu hiện của công thức truyền thống thì mẫu đề giữ vị trí quan trọng hàng đầu. nó tạo ra văn cảnh cụ thể và trực tiếp cho mỗi bài ca. Ở mỗi mẫu đề có sự tập hợp nhiều công thức chi tiết. “chiều chiều” trong ca dao là một mẫu đề thời gian quen thuộc. lấy thời điểm cuối ngày với nhiều tâm trạng, ca dao truyền thống đã có hàng trăm bài lựa chọn công thức thời này ể ệ n. “Chiều Chiều” Là thời khắc của sự tụp trở vềp gỡ đoàn viên, nên thời khắc này nHư chạm vào dây tơ lòng vốn đang rất nhạy cảa tâm hồn nh vật. Hình ảnh chim bay về tổ, Làn Khói Hoàng Hôn Gợi Bao Thương nhớ như nỗi nhớ nhà nhớ quê (bâng khuâng nhớ mẹ chí chìu ruột đau), nỗi nhớ người yêu (ta đây nhớ bạn bạn rày nhớ ai?) … và giờ đy trong ca dao mới, một nỗi nhớ rất mới, rất hiện ại ược chuyển tải vàm phong phú thêm cho nhớ “chiều chiềh.

chiều chiều lại nhớ chiều chiều

nhớ câu bác dặn, nhớ điều bác khuyên

những lời vàng ngọc không quên

with đường thống nhất càng bền đấu tranh.

2. mẫu đề “đêm no”

cũng là công thức thời gian nghệ thuật, nhưng “đêm” là một yếu tố thời gian biểu thị một trạng thái xúc cảm khác cỬâtntr nh. Đêm là thời khắc vạn vật đã đi vào giấc ngủ, cảnh vật yên ắng tĩnh mịch. with người thấy rõ mồn một tâm trạng của mình như được phơi bày ra trong đêm. Đêm ể thương nhớ cũng có (đêm năm canh anh ngủ ược một canh ầu, còn bao canh nữa buồn r.u không nguôi), đm…ng…ng, bi…ng, bi…ng, bi…ng. đêm để hò hẹn gặp gỡ, để thề nguyền ước hẹn (Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng…)…

trong bài ca dao dưới đy, nhân vật trữ tình xưng “with” ch ta thấy nỗi lòng của một người with nhớ cha, khát khao ước muốn ược gặp cha, nhân dịt ặt ặt ặc ặc ặc ặ cha kính yêu. lấy tâm hồn ví như angr trìng sáng ể ối lập với màn đêm, nhân vật trữ tình – hẳn là một người dân đang bịm tù, cất tiếngng nó ại cho h va hướng về vào tâm hồn mình, nhớ bác để lòng mình được thanh lọc trong sáng>

Đêm nay mười chín tháng năm

hồn with sáng tợ trăng rằm trung thu

with đang chúc thọ trong tù

with đang dựng một rừng cờ trong tim

Đêm nay mộng hóa thành chim

tung qua lưới sắt with tìm đến cha

3. công thức so sánh “đẹp nhất”

từ mẫu đề địa danh, ca dao nam bộ hình thành các công thức chi tiết để ca ngợi phong cảnh, sản vật, with người ở địa danh đó. chẳng hạn địa danh a đi kèm với một tính từ so sánh nhất (chẳng hạn như: đẹp nhất, cao nhất, sâu nhất, dài nhất…); tương tự địa danh b cũng có cách diễn đạt theo cấu trúc nêu trên. hai dòng ca dao với hai hình thức cấu trúc này nằm cạnh nhau tạo ra sự so sánh bằng.

<p . lớp đồng bào miền nam ruột thịt.

tháp mười đẹp nhất bông sen

việt nam đẹp nhất có tên bác hồ.

công thức so sánh rất mộc mạc giản dị mà rất gợi – gợi nghĩa, gợi cảm đã thực sự tạo ra một bài ca dao rất hay và s. không chỉ tạo ra công thức so sánh a ẹp nhất là a ’ / b ẹp nhất là b’, bài ca dao còn có một sáng tạo rất ý nghĩa và sâu sềic ca tray so v Đó là mối quan hệ ẩn dụ giữa a ‘(bông sen) và b

4. công thức “chữ trung, chữ hiếu, chữ nghĩa, chữ tình”

Trong Ca Dao chủ ề tình yêu đôi lứa, thường bắt gặp công thức Truyền thống ối đáp, Trong đn nhân vật trữ tình làng chàng trai hoa cotel chữ hòa, chữ nghĩa, chữ tình. ví dụ như là

Đêm nằm day mặt trỏ ra

ngày nay mới biết cô ba thương mình

mình giữ chữ trung, chữ hiếu, con thiếu chữ tình…

hay

thấy em hay chữ anh hỏi thử đôi lời

chữ trung chữ hiếu chữ hòa

chữ nào em để thờ cha

chữ nào thờ mẹ, with chữ thứ ba em để làm gì ?

Điểm đặc sắc là từ chủ đề tình yêu nam nữ, người bình dân ngày sau đã sáng tạo thành những bài ca dao mới ca bá ng. Thông qua công thức này, ta thấy ý tưởng của tac giả dân gian rất rạch ròi, minh bạch, rõ ràng giữa tình cảm chung và tình cảm riêng, giữa cai quan hệ ca nh ta ọc bài ca dao sau ể thấy cai tình của người dân nam bộ dành choc, đó là tình cảm thiêng líêng và caa qua qualk hết thảy các loại tình cảm thông thông cảm ca nh

cắt tấm lụa đào em đề ba chữ

chữ trung với bác, chữ hiếu với mẹ, chữ nghĩa với anh.

dù xa xôi em vẫn giữ lòng thành

có bác chỉ đường dẫn lối thì hai đứa mình sẽ gặp nhau.

mới there, Cái Làm nên tình tự dân tộc thì muôn ời vẫn không bao giờ xưa cũ dù là ể thể hi hi một tình cảm rất ư là hiện ại, là tình cảm cảm củm củm củm .

5. mẫu đề “ai ra”

trong ca dao nam bộ, nhóm chủ đề ca ngợi tình yêu quê hương đất nước, ta gặp rất nhiều những công thức quen thuộc như ai. các mẫu đề này thường đứng ở đầu câu, gắn với một địa danh cụ thể. và câu ca dao như một lời mời gọi, lời rủ rê, “dụ dỗ” ai đó về với quê mình. Ể từ đó, mở ra một loạt các hình ảnh về pHong cảnh, sản vật, with người … như ể ể chỉ ra nét ặc trưng rất riêng làm nên màu sắc, làm nên dấu ấn ịn ịn ịn ịn ịn ịn ịn ịn ịn ị

– ai đi bình thới trà Ôn

ruộng đồng lai láng, gái khôn trai hiền

– ai đi châu Đốc nam vang

ghé qua Đồng tháp, bạt ngàn bông sen

– nhà bè nước chảy chia hai

ai về gia Định, Đồng nai thì về

thế nhưng, trong ca dao mới nam bộ viết về bác, có một chút khác biệt. ta bắt gặp công thức “ai ra” vừa lặp lại (ai + hành động lên đường di chuyển) vừa không lặp lại (“ra” thay vì “đi – về”) của bà bà. nó tạo nên sự sáng tạo riêng dù rằng rất khiêm nhường nhưng cũng tạo ra cách diễn đạt mới, duyên dáng và ý nhị.

ai ra miền bắc thưa với cụ hồ

lòng miền nam vẫn tròn vành vạnh như chiếc nón bài thơ đội đầu.

6. công thức kết cấu “thấy…thì nhớ…/ thấy… thì thương…”

cũng nói về ịa danh – phong cảnh, sản vật, with người, ca dao nói chung và ca dao dao nam bộ nói riêng còn công thức Liên tưởng “thấy… thì nhthớth…/ ca dao dao mới nam bộ bộ công thức này của bài ca, biến thành thể hứng để tạo ra sự liên tưởng mới. ta có thể thấy câu

thấy dừa thì nhớ bến tre

thấy bông sen nhớ đồng quê tháp mười

there is từ câu ca dao:

thấy dừa thì nhớ bến tre

thấy bông lúa đẹp thương về cần thơ

ta có cả bài ca dao mới dưới đây được sáng tạo thêm hai dòng từ bài ca dao quen thuộc nêu trên:

thấy dừa thì nhớ bến tre

thấy bông lúa đẹp thương về cần thơ

miền nam mong nhớ bác hồ

dừa bến tre nước ngọt, luá cần thơ trĩu vàng.

dù chất gắn kết nội dung trong toàn bài có phần chưa chặt chẽ, nhưng có hề gì. bởi lẽ cái giản dị mộc mạc nhiều khi mang lại cho bài ca dao rất nhiều nét nghĩa. ta có thể hiểu, từ thể hứng nói vềi nhớ và gợi sự liên tưởng giữa ịa danh và sản vật, tac giả dân gian đã lồng vào bài ca cũng sắc điệu Và nỗi nhớ cùng hình ảnh của Bác lúc nào cũng hi hữu bên cạnh các ịa danh ặc trưng miền nam, làm cho ịa danh thêm ẹp thêm gyàu, thêm tình, thêm nam, the …

7. công thức kết cấu “…nào cao bằng… / … nào sâu bằng…”

cũng xuất phát từ tình yêu quê hương đất nước, xuất phát từ những tình cảm tự hào về quê minh, về cẬnh qunh và; Một Cách rất tự nhiên, lời Ăn tiếng nói của dân nam bộ đã biến thành lối nói có vầnc điệu, thành những bài trữ tình tự nhiên và nóg hổi hơi hơi thủi. Dù cach nói có pHô trương cường điệu, có pHONG ại khoa ngôn nhưng chỉng chỉ có bằng cach nói đó thì tính ềi nội dung biểu ạt mới ược phát huy huy huy h.

cầu nào cao bằng cầu cái cối

gái nào giỏi bằng gái bến tre

hay

– Đèn nào cao bằng đèn thủ ngữ

gió nào dữ bằng gió Đồng nai

– trai nào khôn bằng trai cao lãnh

gái nào bảnh bằng gái ba tri

nhưng ít ai nghĩ, từ cách nói ấy mà tác giả dân gian đã có một sự liên tưởng hết sức bất ngờ. Cái Cao, Cái ẹp, Cái Giỏi, Cái Khôn … đó ít nhiều ều phát lộ ra bên ngoài và dễ nhận thấy (nhận thấy mới đáng ược ềề cao như là mt niềm tựm tựhn. Theo cach diễn ạt ề cao “ơn nào sâu hơn” như một thisch ố, quả thật đã trở thành cach so ất n. (Sông Sâu, Ruộng sâu, vực sâu…) Giờ đã Trở Thành Chiều Kích ể đo Cái vôn hạn của ơn Bác. Thế Mới thấy sự sáng tạo của tác giả dân gian thật giản dị thâm thúy.

Đồng nào cao bằng đồng thi phổ

thổ nào cao bằng thổ ba tơ

Ơn nào sâu bằng ơn cụ hồ

nguồn bao nhiêu nước ơn cụ hồ bấy nhiêu

có lẽ sẽ còn nhiều nữa những bài ca dao như thế. Ở đây, như đã nói trong bài viết nhỏ này, chỉi chỉ mUốn lên hệ từ những công thức Truyền thống ến một số các bài ca dao mới ca ng , v ừ, v ừ, v ừ, v ừ, v ừ, v ừ, v. thống vừa hiện đại, vừa có những ý nghĩa nội dung mới mẻ nhưng không hề đứt đoạn mà vẫn liền mạch một cách tự nhiên với tâm tư tình cảm của những người bình dân từ quá khứ đến hiện tại và cả tương lai.

t.t.c

tài liệu tham khảo:

các bài ca dao sử dụng trong bài viết này lấy từ:

1. tục ngữ ca dao dân ca – vũ ngọc phan – nxb gd. h. 1998

2. ca dao dân ca nam bộ – nhiều tác giả – nxb tp hồ chí minh – 1988

this. trần tung chinh

(Đại học an giang)