Cải lương Nam Bộ: một thời ra Bắc vào Nam

… và là tiền thân cho sự ra đời của nhà hát cải lương việt nam và nhà hát cải lương trần hữu trang.

trong quyển nguyễn ngọc bạch – một ời sân khấu, ông nguyễn ngọc bạch, trưởng đoàn văn công nam bộ, sau này là trưởng đoàn cải lương nam bộ, có viết: <

“sau hiệp ịnh geneve, khoảng cuối năm 1954, trên 100 ứa con văn nghệ nam bộ đã rời miền nam ra miền bắc tập kết. các nghệ nam bứ nmày”.

về đất bắc

Trong số họ coc , hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha , hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha, hha . sa, hoàng ba, ngọc thạch, phan vũ, can trường, quốc hương, xuân mai, quang hải, thanh hạp, ngô thị hồng, hoàng khanh, ca lê hồng, phi Điểu…

ạo diễn ca lê hồng, nguyên hiệu trưởng trường ại học sân khu – điện ảnh tp.hcm, nhớ lại thời đm đó bà chừng 14, 15 tuổi, ược tuy vào ểiê ểi ểi ểi ểi ểi ểi ểi ểi ểi ể đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn đn. she năm sau she mới trở lại.

khởi đầu của bà ca lê hồng là diễn viên trong nhóm múa và hát tốp ca, từ từ học diễn kịch và cải lương.

khoảng ầu năm 1955, do yêu cầu pHục vụ quân ội và nhân dân, đoàn ược tách ra thành lập đoàn văn công quân ội nam bộ và đoàn vĂn công nhân dân dân dân dân dân dân dân tháng 3-1955, đoàn nhận lệnh vào liên khu v phục vụ đồng bào trước lúc chuyển quân tập kết cuối cùng.

nghệ sĩ lê thiện, nguyên phó giám ốc nhà hát cải lương trần hữu trang, đã có duyên ược chọn khi đoàn về bồng sơn (bình჻, quịbịb). năm đó she lê thiện chừng 11, 12 tuổi.

thấy cô bé cứ lấp ló ló ló coi mê mệt, ông xuân phong, lãnh ạo đoàn văn công quân ội nam bộ, kêu lải biểu cúi gập người tay chẻi ưc ƻ. lê thiện làm được, vậy là ông tuyển luôn. hóa ra trong đoàn có một bạn nam nhí là phan on nên đang cần một nữ nhí để hát cặp, diễn cặp.

hành trình làm nghệ sĩ cách mạng của lê thiện khởi đầu như vậy. bà nhớ mọi người trong đoàn đã cùng về sầm sơn (thanh hóa), suốt qua trình đó she bà học mua, học hát cặp cùng phan on. chưa hết, she bà còn học diễn kịch, làm xiếc.

hồi đoàn trụ tại sầm sơn, 30 – 40 người chia ra thành từng tốp 4, 5 diễn viên phục vụ quân dân tại nhiều địa ă. nhân lực không đủ nên đòi hỏi một diễn viên phải đa năng, cái gì cũng học, cái gì cũng làm được.

Điểm diễn có khi chỉ là bãi đất trống không có cảnh trí, chỉ có hai cái đèn măngxông. khi nào diễn thì rọi vô nghệ sĩ, còn hết cảnh quay trở ngược ra sau chĩa vô khán giả. sau đó, ể đÁp ứng nhu cầu của đoàn, bà c cùng nhiều nghệ sĩ trẻ như phi điểu, công thành, tấn ạt, phát ạt, thanh xuân…

khoảng tháng 4-1956, bộ văn hóa quyết định thành lập Đội kịch nói nam bộ, tiền thân Đoàn kịch cửu long giang; cải lương trong đoàn văn công quân ội nam bộ và đoàn văn công nhân dân nam bộ nhập lại thành ội cải lương nam bộ, sau này là đoàn cảng nnam ấ, trụ ở ở trụ ấ đ, t. ngô thời nhiệm (trụ sở nhà hát tuổi trẻ tại 11 ngô thì nhậm hiện nay).

chim đầu đàn đất bắc

Đoàn cải lương nam bộ là nơi tập trung nhiều soạn giả, đạo diễn, họa sĩ, diễn viên giỏi nghề và nhiệt tâm. Co những người như ông tám danh, ba du trước khi đi kHáng chiến từng có cr a thờt hoạt ộng cải lương chuyên nghiệp cameng các tài danh như năm phỉng

sau những ngày ầu thành lập, mọi người đã bắt tay xây dựng nữn những tác phẩm gay ược tiếng vang nhưng nghi đình, kiềnga nga. sáu, máu thắm đồng nọc nạn…

trong giai đoạn còn thiếu trước hụt ​​​​sau nhưng đã có một ban nghiên cứu cải lương được thành lập cùng nhau nghiên cứu, tòi. nhờ đó Đoàn cải lương nam bộ đã có nhiều thử nghiệm mang tính đột phá tạo dấu ấn đặc biệt.

một trong những thử nghiệm đó là đưa nhạc sáng tác, phối nhạc mới dựa trên nền tảng những bài bản của cƣng. ẠO diễn Thanh Hạp Kể Dàn NHạC Có Trên chục người với rất nhiều nhạc cụ như kìm, cò, tranh, bầu, sến, gáo, guitar, sáo, tiêu, trống ta, trống jazz, mõ, trống cơm, …

mỗi nhạc công sử dụng thành thạo 2, 3 loại nhạc cụ. mỗi lần ra vở mới, âm nhạc đã góp phần tạo nên linh hồn cho các vở diễn. Đó là dàn đồng ca trong vở người with gái Đất Đỏ. cách dùng ống sáo bỏ đi để tạo hiệu quả cho lớp nhân vật kim thông dệt gấm trong vở dệt gấm.

nhạc sĩ sử dụng bài lý giao duyên, song lang gõ nhịp là tiếng thoi chạm vào khung dệt, những ống sáo trÚc bỏ đi ược buông xuống tạmânthán. vở Ánh lửa có nhiều bài ca sáng tác mới từ âm hưởng nhạc tài tử, cải lương…

các nghệ sĩ tám danh, ba du… là những người thầy đào tạo, kèm cặp sát sao các nghệ sĩ trẻ. nGhệ sĩ lê thiện cho biết khi dựng nhân vật thuyền quyên của bà trong vở khuất nguyên, hai người thầy này đã ứng dụng các trình thức vũ ạo của hat bội, tổ.

khi thuyền quyên uống phải chén thuốc ộc, thầy đã chỉ bà cach sử dụng mai tóc dài như là sự hỗ trợc ắc lực ể ễn cảnh nhân vật đu ớớn. she hất mạnh tóc ngược về trước sau, xoay tóc và chạy gối một vòng lớn trên sân khấu.

Đây là các trình thức ít được sử dụng trên sân khấu cải lương phía bắc, như là “đặc sản” của cải lưnng nam mi. mỗi lần như thế, sân khấu như vở òa, khán giả vỗ tay rần rần.

ạo diễn ca lê hồng nói: “sự liên tục ưa ra những sáng tạo, hình thức mới mẻ khiến đoàn cải lương nam bộ trở thành cánh đàn.u chim ầ

mỗi lần đoàn ra vở mới là các đoàn cải lương pHía bắc từ các tỉnh quảng ninh, this bình, nam ịnh, hải pHòng, Thanh Hóa … ều tranh thủ ến xem ỏ ỏ ỏ ỏ ỏ ỏ ỏ ỏ ỏ . các đạo diễn, soạn giả của đoàn cũng chia nhau về các đơn vị hỗ trợ dàn dựng, đào tạo”.

nghệ sĩ thanh vy vốn xuất thân từ gia đình có truyền thống nghệ thuật trên đất bắc nhưng mê mệt cải lương nam bộ. bà là lứa sinh viên đầu tiên của khoa cải lương thuộc trường ca kịch dân tộc được lập trong khu văn công cầu giấy. “chúng tôi được học toàn những người thầy từ Đoàn cải lương nam bộ sang dạy như tám danh, ba du, thanh hương, bá huỳnh…

tụi tôi thích cải lương nam bộ nên khi đi học chỉ hát và thoại tiếng nam, được các thầy dạy hết sức bài bản và khnghiêm. sau khi tốt nghiệp, bọn tôi được tuyển bổ sung lực lượng trẻ của đoàn” – thanh vy chia sẻ.

hình ảnh người thầy tận tụy thời đó là ký ức khó quên. mỗi lần nghệ sĩ hoàng khanh diễn dệt gấm, ông tám danh ập hột gà ta bỏ vô ly nước nóng biểu uống đi ểể có sức diễn cảđnh with hảđnh.

đó là những ngày ông ròng rã trên sàn tập uốn nắn choc cache

với sức ảnh hưởng của mình, Đoàn cải lương nam bộ đã trở thành ngôi sao sáng của nghệ thuật cải lương ĺất bᑯ. một năm không biết bao nhiêu là suất diễn.

đoàn đã đem lời ca tiếng hat mang ậm phong cach nam bộ từ ồng bằng ến các vùng num, nơi ồng bào dân tộc thiểu số sinh sống vớhi nhng buên vừhn vừhn vừhn vừhn vừ sát vĩ tuyến 17, cầu hiền lương.

ban đầu người lính bên kia còn ngó lơ, sau nghe ca diễn hay quá “quên nhiệm vụ” tập trung xem, vỗ tay như một khán giả bình thường. Đoàn còn được cử sang pháp biểu diễn phục vụ kiều bào. nhiều lần biểu diễn cho bác hồ xem.

ạo diễn triệu trung kiên – giám ốc nhà hát cải lương vn – kể bố mẹ anh (nhà giáá nguyễn quang vinh và nghệ sĩ mai phương) bảo hácácá ghđđi gh. bộ rất than thân thiết. họ thường xuống các thuyền ở song hồng đờn ca cùng nhau và trao đổi nghề nghiệp.

trong tài liệu hành trình 55 năm sáng tạo và cống hiến nGhệ thuật của nhà hat cải lương trung ương (năm 2006) có ghi: “cuối nĂm 1964, ể phù hợp với thực tếc tếc tếc tếc tếc tếc tếc chức, bộ văn hóa đã quyết định thành lập nhà hát cải lương vn.

trong đó có hai ơn vị: đoàn cải lương nam bộ và đoàn cải lương trung ương (sau ổi tên thành đoàn cải lương bắc) “.

về nam

tháng 4-1975, khi nam – bắc thống nhất, các văn nghệ sĩ miền nam tập kết ra bắc cũng rộn rã niềm vui chờ đón ngày trở vềhà quê. các thành viên Đoàn cải lương nam bộ rục rịch chia thành từng đoàn về sài gòn xây dựng lại hoạt động.

nghệ sĩ lê thiện được ưu tiên trở về đường bộ ghé thăm nhà trước khi vào sài gòn. she ra đi từ năm 1955 khi còn là một cô bé, ngày trở về lê thiện she không rõ bồng sơn nằm ở chỗ nào. 9, 10 giờ đêm bà mới tìm được nhà.

Ông anh lớn đứng sững: “Úi chồ, with thiện bây!” she má bà nằm trên ván, 15 phút sau she vẫn lọ mọ she không biết cách nào ra khỏi mùng. hai má with đứng đó, không nói cũng không khóc nổi. rồi má nắm tay thiện rờ cái sẹo mà hồi nhỏ ham ăn róc mía bị dao chém. lúc đó she má mới bật khóc: “nó đây rồi!”.

về nam, những trụ cột của đoàn cải lương nam bộ đã ược chia ra về các cơ sở ể ể cùng xây dựng các ơn vị nghệ thuật móngđ.

bà lê hồng từng ược cử đi học ạo diễn ở liên xô về pHụ trach vị trưởng khoa cải lương của trường nghệ thuật sân khấu II cải lương thời ấy còn có sự tham gia giảng dạy của ông xuân hiểu, bà thu vân … – những học trò ất bắc ược các người thầnƻy đnam đon

một số nghệ sĩ của đoàn cũng đã bắt tay xây dựng để thành lập nhà hát ca kịch cải lương trần hữu trang vào cuối 97

97

giám đốc đầu tiên là ông chi lăng. bà lê thiện cho biết diễn viên nhà hát thời kỳ ầu có từ các nguồn đoàn cải lương nam bộ (thanh vy, h…); Đoàn cải lương giải phóng (thanh liễu, như ngọc, thanh phong, Út danh…) và nguồn diễn viên tại chỗ bạch tuyết, ngọc giàu, thanh sang, minÚ vưnáng

nhà hát có cơ cấu hai đoàn. Đoàn 1 gồm các nghệ sĩ từ miền bắc, Đoàn giải phóng; đoàn 2 là các nghệ sĩ tại chỗ. với bản lĩnh và nổi tiếng “lì”, bà lê thiện ược phân công làm trưởng đoàn 2, nơi mà người ta cho rằng she khá nhy cảm vì she dễ cóể quung ộit.

thế nhưng rốt cuộc sau này bà là người được các nghệ sĩ yêu quý nhất. NGHệ Sĩ BạCH TUYếT TừNG KHôNG NGầN NGạI Bày Tỏ Về Lê Thiện: “đy là người cực khổ và hi sinch choc cho em nghệ sĩ chún tôi!”, Cònnn nghệ sĩ hữu lâu lâu đi đ ” của anh (nghệ sĩ bảo quốc) dành rất nhiều tình cảm cho người lãnh đạo, người nghệ sĩ cách mạng lê thiện.

với cach nghĩ, Cách Làm việc thoáng, ặt lợi ích anh em lên hàng ầu, tôn trọng ể tài nĂng nghệ sĩ ược tỏa sáng, bà lê thiện và những lãnh ạa của của của củ nghệ sĩ đã cho ra đời hàng loạt vở cải lương tạo dấu ấn như kiều nguyệt nga, thái hậu dương vân nga, Đûm phán xét… c.m.

gần 20 năm tồn tại, đoàn cải lương nam bộ đã co -những dấu are hết sức đáng tự hào trong việc pHác hrac hush nghệ thuật cải lương Truyền thống của nam bộ.