văn học thiếu nhi việt nam là một bộ phận quan trọng góp phần làm nên diện mạo đa dạng của văn học nước nhà. NHắC ếN văn học thiếu nhi việt nam, không thể không nhắc tới tác giả võ quảng (1920 – 2007), người luôn ược cac nhà văn, nhà nghiên cứu đánh giá giá là một trong những ng nhi việt nam, người bộ hành chung thủy (1) đã dành trọn cuộc đời sáng tác cho thiếu nhi. hơn 50 năm cầm bút, võ quảng đã để lại trên 20 đầu sách, trong đó có hơn 10 tập thơ viết cho thiếu nhi. Bằng sự trân trọng tuổi thơ, tình yêu cuộc sống, ý thức sâu sắc về thiên chức người cầm BUTI, tac giả đã dệt lt một th giới thần tiên choc trẻ thơ. thiếu nhi nhiều thế hệ đã lớn lên cùng năm tháng từ những bài thơ: ai dậy sớm, anh Đom Đóm, mời vào… của võ quảng. vườn thơ võ quảng xanh mãi với thời gian bởi nghệ thuật đặc sắc luôn giản dị, tươi trẻ, hấp dẫn.
với hơn 10 tập thơ, võ quảng đã tạo dựng một phong cách riêng trong thơ viết cho thiếu nhi. Ề tài võ quảng hướng ến không khác nhiều các tác giả viết cho các em như: tô hoài, vũ tres nam, pHạm hổ… song ông đãc thuộc. trong thơ, võ quảng cũng viết về cây trái, hoa quả, các with vật thân quen, những cuộc ời bình dị nhưng ọc thơng, trẻ em và người lớth ớn vìc ều dí. vườn bách thảo rực rỡ sắc màu, được đắm mình trong những tình cảm chân thật, chan chứa yêu thương.
võ quảng thường chọn thể thơ 3 tiếng, 4 tiếng hoặc 5 tiếng để viết cho các em, như những bài: ai dậy sớm, mời vào, chị> Óm with TRâU MộNG … VớI LượNG Câu chữ không nhiều phùp với nhịp ọc, nhịp thở, khả n Ăn thức của trẻ thơ, tac pHẩm của sõ qung sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực sực s quà yêu thích của rất nhiều em nhỏ.
mỗi bài thơ của võ quảng như một câu chuyện nhỏ xinh đánh thức sự chú ý, khơi gợi sự ghi nhớ, tưởng tr tƺợng của. bài thơ luôn xoay quanh một nhân vật, có lúc là anh Đom Đóm, chị chổi tre, anh châu chấu… nhiều khi là các bạn bé đáng yêu. sự việc luôn được đặt trong diễn biến có lớp lang, gắn với hành động, lời nói của nhân vật. vì vậy bài thơ trở nên gần gũi, dễ hiểu, dễ nhớ với trẻ em. anh Đom Đóm là câu chuyện kể về Đom Đóm luôn cần mẫn, siêng năng, tối tối mang đèn đi canh gác bảo vệ giấc ngủ, sờh and bÍn chong. chị chổi tre là lời kể đầy hả hê, thán phục của em bé về những việc làm hữu ích của chổi tre, ra hè quét lá me, ra sân quéngt chu bàn quâp, ra … I am hiểu bản tính ưa hoạt ộng, ham thích những điều mới lạ của thiếu nhi, võ quảng luôn tạo ra những vận ộng nhanh, mạnh, bấu tng cng. chú chẫu chàng khắc họa chẫu chàng rất nhanh nhẹn nhưng nhát gan. She đang say sưa ngắm hồ sen, mây trời chợt nghe: cạc, cạc, cạc, chú ta đã “nhanh như chớp / Đánh một phóc / vụt biến mất”. trong gà mái hoa, võ quảng đã tạo dựng một bức tranh sống động về vẻ đẹp của tình bạn. nhiều sự việc mới lạ, nhiều tình tiết dồn dập, gay cấn gay hứng thú, tạo hồi hộp cho trẻ em. từ việc trống xám ập canh, gáy Ò o o bao hiệu một ngày mới, mai hoa bừng mắt đi kiếm mồi, rồi bỗng ổi tanh, ổi nếtt nháo trống xám, ngan, vịt v à cả một quả trứng hồng. những bài thơ nho nhỏ của võ quảng luôn chứa đựng trong đó ý nghĩa triết lý sâu sắc, những bài học giáo dục nhẹ nhàng. võ quảng khéo léo đưa vào thơ những chi tiết dí dỏm, hài hước khiến bài học giáo dục trở nên dễ nghe, dễ hiểu, dễ làm. Ông đã mượn sự nhầm lẫn đáng yêu của thỏ with để giúp các em cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên khi thu sang. thỏ with hốt hoảng Ôi! kìa, cháy lớn!. thỏ mẹ như một cô giáo đã nhẹ nhàng giảng giải: lửa kia rực đỏ/ là những rừng bàng. chú chó vàng chỉ mải chơi rông, tinh nghịch tưởng ruồi táp chơi, không ngờ táp phải ong nên mình mẩy sưng bầm. NếU trong thơ pHạm hổ, ta gặp sự nhầm lẫn đáng yêu của chú bò sáng sán ến vô ngần của thỏ with, cún xinh, chú bê lông vàng… phạm hổ, võ quảng yêu và hiểu trẻ thơ nên luôn ưa những chi tiết hài hước, dí dỏm vào tac pHẩm, đm, tạo ra sự giao lưu tình cảm giữa văn thơ và các em.
võ quảng từng quan niệm một sáng tác chân chính cho thiếu nhi phải vừa là một công trình sư phạm, vừa phải mang tích chất nghệt thu (2). Vậy qua mỗi tac pHẩm, ông đã khéo léo gửi gắm vào đó chất pHù sa màu mỡa của tình yêu thương ểể trẻ lớn ln với khát vọng hướng tới nhhng giá ẹt. anh Đom Đóm, chị chổi tre… nhắc các em biết quan tâm tới những người bình thường trong xã hội, yêu lao động, có ý thờc gìn giỰung quan. ngàn Sao Làm Việc giúp các ems hiểu ược bầu trời ẹp lộng lẫy về đêm là do sông ngân h -biết chi ữa Trut ngọn đuốc soi ca, nhóm ại hùng tinh tinh biết Biết Buông Buông gầu tát nước. ngàn sao cùng làm việc, cùng chung sức đã làm nên vẻ đẹp huyền diệu của trời đêm. lao động và biết đoàn kết, yêu thương đã làm cho vạn vật trở nên đẹp đẽ, đáng yêu.
thơ võ quảng hấp dẫn trẻ em không chỉ vì kết cấu ngắn gọn mà còn bởi nhạc điệu trong sáng, tươi vui, rất phùp với tâm hồn giàu cảm xúc, ưt t t t t t t t. nhạc điệu hình thành bởi vật liệu âm thanh của ngôn từ, ược tạo nên từ các hình thức “điệp âm, điệp vần, điệp cẻ. nhiều bài thơ của võ quảng có nhịp điệu khẩn trương, sôi nổi. với nhịp điệu này ông đã vẽ lên những bức tranh cuộc sống nhộn nhịp, những động tác khỏe khoắn, dứt khoát cỺnhâ. NHịP 3 đã mô pHỏng những ộng tac nhanh nhẹn, chính xác của chịi chổi tre: một làn nước mát sử dụng nhịp 2/2 gợi hình ảnh dòng nước lao mình hùng hục, húc đá chắn ngang, quay tròn, xoay tít xu đng. giọng điệu hào hùng, nhịp hối hả diễn tả thành công sức cuồn cuộn của nước từ trên non đổ về. Bên cạnh đó, thơ võ quảng co những bài nhịp chậm, êm ái, nhẹ nhàng tạo nữn những dưm âm thiết tha, lắng ọng trong tâm hồnn người ọc, người nghe. các bài chị ru em ngủ, mẹ yêu em tôi, bờ tre làng, vì sao thông vi vu… mở ra một không gian thanh bình, chan chứa yêu thương.
phạm hổ từng phát biểu, nhạc điệu là yếu tố quan trọng trong thơ viết cho thiếu nhi. “nhiều khi các em chủ yếu nhớ được thơ là nhờ nhạc điệu” (4). võ quảng không phát biểu trực tiếp nhưng bằng các sáng tác của mình ông cũng đã một lần nữa khẳng định vai trò của ủng ƺthc tro. những bài thơ viết theo thể thơ 3 tiếng của võ quảng thường có nhịp 1/2 hoặc 3: “cốc! cốc! cốc!/ ai/ gọi đó// tôi/ là thỏ// nếu là thỏ/ cho xem tai//” (mời vào). thơ 4 tiếng luôn có nhịp 2/2: “mặt trời/ gác núi/ bóng tối/ lan dần// anh Đóm/ chuyên cần/ lên đèn/ đi gác//” (anh Đom Đóm). THơ 5 TIếNG CO NHịP 3/2 HOặC 2/3: “NHẹ NHàng/ NHư Thuyền Lướt/ lúc gió thoảng/ ngoài khơi // cả đàn vịt/ bơi bơi/ nước mây hồn/ gợn sone //” (nh ưt).
nhịp trong thơ võ quảng cũng rất linh hoạt, ông luôn để cảm xúc được phát triển tự nhiên không gò ép một cách cứng nhắc. vì vậy, trong một bài, nhịp có thể thay đổi, biến hóa lúc dài, lúc ngắn nhịp nhàng, như bài: dát vàng, báo mưa… nhiềuỻbàn ràng, tươi vui phù hợp với nhịp vận động của trẻ. vì vậy, các em có thể hát vang bài: ai dậy sớm, mời vào, chị chổi tre, mầm non… trong khi vui chơi như những bài đồng dao.
thơ võ quảng luôn có vần. vần là khuôn âm tiết được lặp lại một cách không hoàn toàn, có tác dụng kết dính câu thơ và các dòng thơ, tạo nên nhạàc điệu. võ quảng có thế mạnh trong việc sử dụng vần trắc. vần trắc khiến những bài thơ có nhạc điệu khỏe khoắn, khẩn trương, sôi động. khi mô tả chú lợn béo tốt ông dùng các vần trắc míp, híp, hít, ịt. tả with cóc võ quảng dùng các vần: cóc, phóc; trống, rộng; mịt, rit. tập thơ măng tre có 34 bài thì có 33 bài kết thúc bằng vần, thanh trắc. một số bài nổi tiếng của võ quảng vần trắc cũng chiếm ưu thế trong tương quan toàn bài: 52/98 (Được! Được); 45/83 (bao mưa); 56/99 (chú chẫu chàng); 45/74 (học tốt); 70/132 (mầm non); 45/87 (mời vao); 85/163.
hệ thống các từ tượng thanh, động từ được sử dụng đậm đặc trong thơ võ quảng. vì vậy một thế giới căng đầy sự sống trào dâng qua mỗi dòng thơ. Đó có thể là tiếng: “cốc! cốc! cốc!” lịch sự, rộn ràng của muôn loài muốn được vào nhà của bé, được gặp gỡ, giao lưu, làm quen với nhau (mời vào). Đó có thể là tiếng lợn ụt ịt, ụt ịt đòi cám, nhóp nhép khi ăn và được được khi đã no tròn (Được! Được). tiếng bê… ê non nớt, ngây thơ của chú bê lông vàng lạc mẹ. tiếng chip, chiu, chiu xuân đến của chú chim sâu (mầm non). tiếng đàn vịt cạc, cạc, cạc phá tan sự tĩnh lặng của đầm sen. tiếng của nhái ọc học, ọc học; của chẫu chàng ọc uộc, học thuộc… có những loài vật được tác giả quan sát kỹ lưỡng, miêu tả tinh tế sự thay kỹ chêng. bình minh thức dậy, trống xám đập cánh gáy ó o. mái hoa kêu oắc như giật mình tỉnh giấc, lao đi kiếm mồi. rồi cơn đau chợt đến, mái hoa nghếch ngếch cái đầu, cái cổ thon thót, kêu tót! baby! baby!. sau những phút giây thiêng liêng và đau đớn đẻ được quả trứng hồng, mái hoa tự hào kêu lên cục, cục, cục, tác. và muôn loài như cùng hòa reo với niềm vui khai hoa của mái hoa. vịt gắp, gắp, lợn ịt ịt, ngỗng cạc cạc, trống xám cũng cục, cục, cục, tác và tí thì nhảy nhót xoắn xa, xoắn xít. tất cả tạo nên một bản giao hưởng sôi động, tưng bừng. tiếng kêu của loài vật từ bao ời nay chỉ là những âm thanh bản năng nhưng qua các lắng nghe, tưởng tượng của võ quảng đã trở thành ting, trở thành ting. tác giả còn thiết tha đưa vào thơ tiếng kĩu kịt của bụi tre làng trước gió (bờ tre làng qué), hay tiếng roặc, roặc, roặc của chị chổi tre khi quén. trong một nhà máy, võ quảng ghi lại những âm thanh rộn ràng, hăng say của lao động qua tiếng máy cái quay ro ro, cái kêu huýt, huýt, cái à thét ào.
những âm thanh của cuộc sống, tiếng kêu của loài vật ược kết hợp với các ộng từ làm nhịp thơ nên linh hoạt, chắc khỏe, sôi nổi, bất ngờ. báo mưa là những hành ộng nhanh, dứt khoát, ột ngột của chún cóc: “đánh một phóc/ như bật lò xo”, trời đng trưng d ưng tu. / khắp ngả kéo về”. một chú chẫu chàng ngồi trên lá sen đang ngắm trời đất, chợt nghe tiếng đàn vịt đã “nhanh như chớp/ Đánh một phóc/ vụt mấtn”. BằNG CACH Sử DụNG Các từng Hình, Tượng Thanh Kết HợP Với Các ộng từ, Võ Quảng diễn Tả Thành Công Một Xã Hội vui nhộn với tiếng kêu, tiếng vỗ ca , những tiếng nói, tiếng cười, tiếng hát trẻ thơ.
thơ võ quảng thường sử dụng những điệp từ, điệp ngữ làm ý thơ thêm sâu sắc, nhạc thơ thêm ngân vang, ngân xa. gió là bài hát âm vang tự hào của trẻ thơ về vẻ đẹp kỳ diệu của thiên nhiên. tác giả đã lặp lại từ gió 8 lần, tặng 4 lần, thổi 3 lần gợi vẻ đẹp tươi mát, hào phóng của gió. ai dậy sớm có vẻ đẹp của sự trùng điệp và tăng cấp. trùng điệp ở tiếng gọi, lời thức tỉnh giục giã ai dậy sớm, lời chào mời hứa hẹn “đang chờ đón”. tăng cấp ở hành động từ chậm đến nhanh đi-bước-chạy, từ không gian hẹp đến không gian rộng nhà-đồng-đồi. cấu trúc trùng điệp và tăng cấp gop phần tạo nên nhạc điệu sôi nổi, hào hứng cho bài thơ. cốc! cốc! cốc là âm thanh rộn ràng, háo hức xuyên suốt bài thơ mời vào. Điệp từ, điệp ngữ, điệp cấu trúc giúp bài thơ liền mạch cảm xúc, nhạc điệu thêm vui tươi, rộn ràng chắp cánt b cho l.
nói đến thơ võ quảng viết cho thiếu nhi không thể không nhắc tới nghệ thuật miêu tả trong thơ của ông. võ quảng như một họa sĩ tài ba đã quan sát và chắt lọc những net tiêu biểu của with vật, cây trái, with người… để dâng các em.ng . bằng with mắt xanh non của with trẻ, nhà thơ mang đến cho các em những rung cảm tinh tế, nhẹ nhàng. Đây là chú lợn béo tròn lưng múp míp, mắt béo híp; with trâu mộng khỏe mạnh “da đen bong loáng/ Ức rộng thênh thênh/ Đôi sừng vênh vênh/ chóp sừng nhọn hoắt”. còn đây là with cóc với “cái bụng cóc to/ tròn như cái trống”. không chỉ thành công trong việc tả ngoại hình, võ quảng còn miêu tả sinh động tính cách các with vật. ba chị gà mái không chỉ khác nhau ở dáng vẻ bên ngoài, người mặc chiếc áo nâu, người mặc chiếc áo trắng, người mặc chiếc áo đuếc đu n mà c. gà mái nâu có vẻ sành sỏi, thành thạo trong việc hưởng thụ, uống ngụm nước mưa mà say sưa như nhắm ly rượu ngọt. gà mái trắng có vẻ phong tình qua ánh mắt nhìn tha thiết, qua động tác soi mình ngắm nghía. gà mái đen có phần vụng về, đểnh đoảng, vô tâm, vô tính: “Đi đứng lăng quăng/ như người mất của”.
võ quảng cũng có những bài thơ thật hay miêu tả cảnh sắc thiên nhiên. tết đến, xuân về đem lại một vẻ đẹp kỳ lạ, tinh khôi cho cảnh vật. muôn loài hoa khoe sắc, tỏa hương. hoa cải li ti với đốm vàng óng ánh, hoa cà tím tím, hoa ớt trắng phau… (ai cho em biết). những hình ảnh hết sức giản dị, thân thương nhưng tạo ra những rung động về vẻ đẹp thanh bình, trong sáng của làng quê vi. mầm non là vẻ đẹp bất ngờ của sự bừng tỉnh, nảy nở, sinh sôi. khi ất trời xôn xao, chim muông ríu rÍt, khe suối rì rào, mầm non bật dậy gél một sắc xanh tô điểm mùa xuân thêm rạng rỡ, chồi trồi ứgá non ữ. cảnh hồ sen mùa hạ được vẽ bằng net but chấm phá, gợi không khí yên tĩnh, thoáng đãng, trong lành; hoa sen sáng rực/ như ngọn lửa hồng. một cánh sen rơi càng làm tăng thêm sự tĩnh lặng của hồ nước. Bằng những từ lay gợi tả, cach sửng các biện phap so sánh, nhân Hóa, ẩn dụ, võ quảng đã vẽ lên một bức thơ rực rỡc màu, với hìnnh ốhn r. Đọc thơ võ quảng các em như được xem những bức tranh sơn mài lộng lẫy, có lúc là các bức tranh thủy mạc mềm mại.
là một cây bút nghiêm cẩn trong sáng tác, võ quảng đã để lại một gia tài tinh thần quý giá cho tuổi thơ. Hơn 200 Bài Thơ ông ể Lại Không chỉ là những bài học làm người sâu sắc mà còn là những công trình nghệ thuật ttmt nnd tham ệmtm ọnhm ọnhm ọnhm ọnhm ọnhm ọnhm ọnhm Đó chính là hoa thơm, trái ngọt được dâng tặng từ trái tim nhân hậu, yêu thương trẻ thơ thực lòng của nhà thơ. những tác phẩm này đã nâng đôi cánh ước mơ, tiếp thêm nghị lực cho bao thế hệ thiếu nhi việt nam trên with đường trưởng thành. võ quảng đã tạo ra một giọng thơ riêng giản dị, trong sáng, chắc khỏe, bất ngờ, hóm hỉnh phù hợp với điệu tâm hủn tr cồn. vì vậy, thơ võ quảng đã vượt lên thời gian, luôn là món quà yêu thích của cả trẻ em và người lớn.
_______________
1, 2. võ gia trí, tuyển tập võ quảng, nxb hội nhà văn, hà nội, 2008, tr.11, 462.
3. lê bá hàn, trần Đình sử, nguyễn khắc phi, từ điển thuật ngữ văn học, nxb giáo dục, hà tr.ni, 2004, tr. 154.
4. vân thanh, văn học thiếu nhi việt nam, tập 1, nxb kim Đồng, hà nội, 2003, tr.764.
nguồn : tạp chí vhnt số 382, tháng 4-2016
tác giả : phẠm thỊ phƯƠng liÊn
